Istotną datą w dziejach granicy na Kwisie był rok 1635, kiedy to rzeka nabrała charakteru granicy państwowej, gdyż Górne Łużyce przeszły pod władanie saskich Wettynów. Przyłączenie do Saksonii było niezwykle korzystne dla mieszkańców, gdyż tym samym na Łużyce nie dotarła prowadzona przez Habsburgów polityka nietolerancji wobec innowierców. Nie ominęła ona natomiast Śląska.
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej w 1648 roku protestanci zamieszkujący Śląsk zostali pozbawieni swobody wyznaniowej. Specjalne komisje odbierały im kościoły i mienie przeganiając pastorów. Protestanci zmuszeni zostali do uczęszczania do kościołów granicznych w Dolnej Wieży, Biedrzychowicach i Jałowcu.
Stan ten trwał przez blisko 100 lat, kiedy w styczniu 1741 roku król Fryderyk II Wielki polecił berlińskiemu proboszczowi Reinbeckowi wytypować dwunastu kandydatów i wysłać ich do księcia Leopolda von Dessau celem skierowania do pełnienia posługi kaznodziei w okolicznych wsiach. Od tego momentu wszystkie wsie mogły mieć ewangelickiego księdza.
Ewangelicy zmuszeni zostali do budowy domu modlitwy z nowych środków. Panowie patronatu Olszyny – Conrad von Üchtritz, Fryderyk Ernst von Döbschütz i Heinrich Adolph von Eberhardt zwrócili się w 1741 roku do króla, w imieniu gminy, z prośbą o pozwolenie na odprawianie ewangelickich nabożeństw. Zgoda przyszła szybko i już na Wielkanoc następnego roku pastor Seliger z Kościelnika gościnnie wygłosił kazanie w udostępnionej przez barona von Döbschütza dużej sali majątku zamkowego.
Dla wspólnoty ewangelickiej było to pierwsze nabożeństwo po 88 latach od wypędzenia z Olszyny pastora Damiana Böttnera. Za wstawiennictwem panów z patronatu pierwszym ewangelickim duchownym w Olszynie wybrany został właśnie pastor Seliger. W maju 1742 roku wygłosił on swoje inauguracyjne kazanie.
22 maja 1743 roku, po uzyskaniu zezwolenia, na gruncie przekazanym przez karczmarza Lachmanna położono kamień węgielny pod budowę domu modlitwy. 4 października 1744 roku budowla z pruskiego muru, bez wieży, była gotowa do poświęcenia. Wcześniej, bo 28 kwietnia 1744 roku, położono także kamień węgielny pod budowę nowej plebanii, którą zakończono 12 kwietnia 1745 roku. Tego też dnia pastor Seliger wprowadził się do budynku (drzeworyt Friedricha B. Wernera w tekście).
Pierwszy nauczyciel ewangelicki Johann Gottlieb z Kościelnika przybył do Olszyny w 1742 roku za sprawą wstawiennictwa pastora Seligera, co mocno podniosło rangę olszyńskiej wspólnoty ewangelickiej. Rozrastająca się parafia potrzebowała większego cmentarza. W porozumieniu z proboszczem katolickim zdecydowano się na budowę wspólnego cmentarza przy Górze Dębowej, obok drogi do Krzewia Małego. Ewangelicy wydzierżawili od gminy katolickiej grunt i w czas adwentu 1830 roku nowy cmentarz został poświęcony przez pastora.
Pastor Seliger zmarł 28 czerwca 1770 roku a jego następcą został Abraham Efnert, urodzony w miejscowości Hussdorf, od 1764 roku wychowanek i pomocnik pastora Seligera. Po jego śmierci, od 1812 do 1850 roku parafią ewangelicką zarządzał Georg Wilhelm Richter.
W 1850 roku gmina reprezentowana przez patronów kościoła wybrała na pastora Oswalda Kadelbacha. Sprawował on posługę do 1888 roku, kiedy zmarł. Jego miejsce zajął pastor Ritter. Jego następcą powołany został dotychczasowy arcydiakon z Hoyeswerdy Ernst Wieder, który 6 maja 1883 roku objął swoje stanowisko.
W drugiej połowie XIX wieku znacznie zwiększyła się ilość mieszkańców Olszyny, a równocześnie poprzez wzrost dobrobytu wśród miejscowej ludności zwiększyła się ilość pieniędzy w kasie kościelnej. Konsekwencją tego było postanowienie budowy nowego kościoła. Stary obiekt był świątynią ze starych fryderykańskich czasów i była to budowla grożąca zawaleniem. W 1888 roku duża powódź uszkodziła mocno budynek i to zadecydowało o zakupie placu pod nowy dom modlitwy. O tempie prac niech świadczy fakt, iż dokładnie dwa lata później kościół został poświęcony. Budowę prowadził majster Schlippmann. Nadzorował on we wsi także prace przy wznoszeniu osiedla Johnstrasse. Kościół został wzniesiony i wykończony z dużą pieczołowitością, w stylu neogotyckim, o rozbudowanej bryle z wysoką wieżą od zachodu. Budowla została zaprojektowana na planie krzyża z założeniem salowym. Po bokach głównego korpusu znajdowały się sklepione aneksy naśladujące nawy. Poświęcenie kościoła w obecności członków wrocławskiego seminarium, starosty lubańskiego i innych ówczesnych dostojników oraz ludności Olszyny dokonał pastor Wieder. Podczas uroczystości otwarcia w imieniu zarządu kościelnego przemowę wygłosił majster Runge, który w tym czasie był w Zarządzie Kościelnym i znacznie przyczynił się do sfinalizowania dzieła.
Wspaniałym wyposażeniem były trzy dzwony z brązu. Niestety, latem 1917 roku padły ofiarą wojny. Zdjęto je i przetopiono. W roku 1924 kościół ewangelicki ponownie obchodził poświęcenie dzwonów (dzwonią do dnia dzisiejszego). W kościelnej wieży zamontowano trzy dzwony stalowe wykonane przez zakład metalurgiczny w Torgawie, oddziały zakładu w Lauchhammer. Ich dźwięk miał tonację Dis ? Fis – A i łączną wagę 5195 kg.
Niezwykle cennym i zachowanym do dzisiaj wyposażeniem kościoła były dwudziestoczterogłosowe organy, wykonane w Świdnicy przez firmę Schlag & Söhne, posiadające dwa naturalne napędy, jeden pedał i czterdzieści dziewięć piszczałek.
Na honorowym miejscu, nad lewą nawą zawisł w kościele obraz z portretem pastora Kadelbacha. W tym czasie w elektryczność wyposażony został tylko chór organowy. W pierwszym dziesięcioleciu zelektryfikowano dalszą część kościoła obejmującą 800 miejsc. W okresie międzywojennym wykonano ogrzewanie elektryczne nóg dla 120 miejsc siedzących.
Wcześniej, bo 13 maja 1899 roku, zawiązał się komitet odbudowy zdewastowanego kamienia cesarza Fryderyka III, stojącego wcześniej przy pomniku ku czci poległych, na którego czele stanął pan Gurczinski, a po jego śmierci kupiec Lehmann. Stowarzyszenia kościelne zadecydowały w listopadzie 1905 roku o lokalizacji pomnika w południowo-zachodniej części placu kościelnego. Za zebrane społecznie pieniądze 11 czerwca 1906 roku położono kamień węgielny pod budowę obelisku, z podobizną cesarza na brązowym medalionie. Prac budowlanych podjęła się firma kamieniarska Alfreda Scholza z Görlitz, a bezpośrednie roboty montażowe nadzorował majster Gieseler. W moich zbiorach znajdują się dwie różne pocztówki wydane z tej okazji ? pocztówkę z uroczystości otwarcia prezentuję w tekście.
Dobre imię pastora Ernsta Wiedera związane było również z dbałością o ewangelicki dom gminny, który poza obszernym mieszkaniem dla diakonis miał bardzo piękną salę gimnastyczną przyozdobioną rycinami M.Lutra, służącą do zebrań i spotkań towarzystw i komitetów kościelnych.
Pastor Ernst Wieder umarł na raka w roku 1902, mając 51 lat, a jego następcą został wikary Wiktor Rudolph. W okresie jego służby parafialnej zbudowano w 1904 roku nową plebanię (służy do dzisiaj). Pastor Rudoph w lecie 1917 roku został przeniesiony do Ossig w powiecie Lüben (zmarł w 1953 roku). Jego następcą został od 1 października 1917 roku pastor Walter Penzholz, ksiądz garnizonowy z Głogowa. W czasie jego urzędowania miało miejsce powstanie świeckie w Olszynie, a później walka nacjonalistyczna. Od 1 stycznia 1944 roku z powodów zdrowotnych przeszedł na emeryturę i umarł 8 kwietnia 1944 roku. Walter Penholz był ostatnim ewangelickim duchownym w Olszynie. Wprawdzie zarząd kościoła zdążył wybrać jeszcze w 1944 roku pastora Mutha z Lindenau, ale nie doszło do jego wprowadzenia. Służbę duchowną w ostatnich dniach wojny przejął pastor Daechsel z Lubania.
Jako kantorzy działali przy kościele ewangelickim: Fridrich Wilhelm Lachmann w latach 1835-1875 (rodowity olsztynianin, zięć Carla Bormanna), jego następca kantor Wittmann w latach 1875-1893, Hugo Hempel od 1893 do 1925, a od października 1927 roku Max Hisch.
Prawo wyboru pastora mieli w większości panowie sprawujący patronat. W latach dwudziestych byli nimi – generał piechoty Tülff von Tschepe i Weidenbach z Obergut (Majątek Górny), dr Bock z Majątku Zamkowego, rodzina von Hagensów z Majątku Średniego i dr Schulz von Dratzig z Majątku Dolnego (starosta okręgu lubańskiego). Panowie patronaci nie mieli równych praw wyborczych, lecz głosowali odpowiednio w stosunku 6:3:1. Po śmierci generała Tülffa w roku 1934 Majątek Górny przeszedł na własność fabrykanta meblowego Richarda Hainkego wraz z prawem patronatu. Panowie patronaci ponosili 2/3 obciążeń budowlanych, a gmina odpowiednio 1/3. Praca patronatu wspierana była przez gminną Radę Kościelną składającą się z 20 osób. Przez wiele lat jej przewodniczącym był rolnik Erich Menzel, człowiek rzeczowy i spokojny, a następnie od 1925 roku superintendent Waltsgott.
Godną błogosławieństwa pracę wykonywały w gminie dwie diakonisy należące do klasztoru zielonogórskiego – siostra Gerda i siostra Helena. Mieszkały we wspomnianym wcześniej domu dla diakonis, stanowiącego własność społeczności kościelnej. Siostra Helena umarła jeszcze w Olszynie, a siostra Gerda w Legnicy. Dużą podporą kościoła była ?Vaterlaendische Frauenverin? (Ojczysta Liga Kobiet) kierowana przez jedną z właścicielek majątku, jako ostatnia była nią Käte Bock z Majątku Zamkowego. Organizowała ona wieczory ku czci ojczyzny, godziny biblijne i godziny sportu.

za http://www.zl.lubań24.pl