Stary Kościół Ewangelicki w Olszynie koło Lubania

Podziel się tymi informacjami

Olszyński Bethaus (Dom Modlitwy)
Istotną datą w dziejach granicy na Kwisie był rok 1635, gdy rzeka nabrała charakteru granicy państwowej, gdyż Górne Łużyce przeszły pod władanie saskich Wettynów. Przyłączenie do Saksonii było niezwykle korzystne dla mieszkańców, gdyż tym samym na Łużyce nie dotarła prowadzona przez Habsburgów polityka nietolerancji wobec innowierców. Nie ominęła ona natomiast Śląska.

Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, w 1648 roku protestanci zamieszkujący Śląsk zostali pozbawieni swobody wyznaniowej. Specjalne komisje odbierały im kościoły i mienie przeganiając pastorów. Protestanci zmuszeni zostali do uczęszczania do kościołów granicznych.
Stan ten trwał przez blisko 100 lat, kiedy w styczniu 1741 roku król Fryderyk II Wielki polecił berlińskiemu proboszczowi Reinbeckowi wytypować dwunastu kandydatów i wysłać ich do księcia Leopolda von Dessau, celem skierowania do pełnienia posługi kaznodziei w okolicznych wsiach. Od tego momentu wszystkie wsie mogły mieć ewangelickiego księdza. W końcu 1741 roku, a więc jeszcze podczas wojny, dwa konsystorze we Wrocławiu i Głogowie rozpatrywały już wnioski mieszkańców wsi i miasteczek. Wszystkie załatwiane były pozytywnie. Zgoda uzależniona była od zobowiązania się gminy do poniesienia kosztów budowy kościoła i utrzymania księdza. W ten sposób w ciągu roku powstało na Śląsku ponad 200 domów modlitwy. Początkowo zalecano aby Bethausy budować niezbyt wysokie, bez wieży kościelnej i z ogólnie dostępnych materiałów. Stąd pierwsze świątynie, wznoszone w różnych miejscach, były do siebie bardzo podobne.
W Olszynie, aby uniknąć sporu z katolikami, król postanowił pozostawić katolikom istniejący kościół (nie było to regułą), tym samym odmawiając ewangelikom zgody na przejęcie istniejącej świątyni. Ta decyzja pozwoliła olszyńskiej gminie katolickiej umacniać się i rozwijać. Ewangelicy zmuszeni zostali do budowy domu modlitwy z nowych środków. Panowie patronatu Olszyny: Conrad von Üchtritz, Fryderyk Ernst von Döbschütz i Heinrich Adolph von Eberhardt zwrócili się w 1741 roku do króla, w imieniu gminy, z prośbą o pozwolenie na odprawianie ewangelickich nabożeństw. Zgoda przyszła szybko i już na Wielkanoc następnego roku pastor Seliger z Kościelnika wygłosił kazanie w udostępnionej przez barona von Döbschütza dużej sali majątku zamkowego.
Dla wspólnoty ewangelickiej było to pierwsze nabożeństwo po 88 latach od wypędzenia z Olszyny pastora Damiana Böttnera. Sala nie pomieściła wszystkich i duża grupa wiernych uczestniczyła w nabożeństwie stojąc na zewnątrz. Za wstawiennictwem panów z patronatu pierwszym ewangelickim duchownym w Olszynie wybrany został pastor Seliger. W maju 1742 roku wygłosił on swoje inauguracyjne kazanie. Aby pomieścić wszystkich wiernych baron von Döbschütz oddał do dyspozycji wspólnoty magazyn zbożowy, a wierni rozpoczęli zbiórkę pieniędzy na urządzenie wnętrza.
22 maja 1743 roku, po uzyskaniu zezwolenia, na gruncie przekazanym przez karczmarza Lachmanna położono kamień węgielny pod budowę domu modlitwy. 4 października 1744 roku budowla z pruskiego muru, bez wieży, była gotowa do poświęcenia. Wcześniej, bo 28 kwietnia 1744 roku, położono także kamień węgielny pod budowę nowej plebani, którą zakończono 12 kwietnia 1745 roku. Tego też dnia pastor Seliger wprowadził się do budynku.
Wierni, od 1745 roku, podzieleni na cztery grupy zobowiązani byli do płacenia podatku kościelnego w wysokości odpowiednio 5, 4, 3 i 2 groszy zależnie od statusu społecznego. Patroni kościoła posiadali w świątyni swoje loże. Jak wspomniałem wcześniej, kościół wzniesiony został w konstrukcji szachulcowej, wypełnionej gliną. Jego ściany zapewne oszalowane były deskami i ozdobione siedemnastowieczną polichromią. Nie wykluczone, że wnętrze wypełniały empory, tak charakterystyczne dla większości kościołów protestanckich. Budynek posiadał otwartą konstrukcję dachu, przypominającą kształtem odwróconą łódź ze świetlikami, wspartej na słupach. Nota bene, po rozbiórce kościoła, jeden z nich wykorzystany został jako podpora dachu hali w fabryce papy Bormanna i Baltasara. Była to świątynia salowa, od wschodu i zachodu zamknięta trójbocznie, z wysokimi oknami.
W 1752 roku wymieniono dach pokryty początkowo dachówką na gontowy. Prawdopodobnie ceramiczne pokrycie było za ciężkie dla istniejącego belkowania. W 1772 roku odpadła część gipsowego sufitu, którą zastąpiono drewnianymi deskami. W 1756 roku doszło do porozumienia panów z patronatu z katolickim proboszczem i od tego czasu dzwony na wieży kościoła katolickiego dzwoniły również z okazji uroczystości ewangelickich. Cztery lata wcześniej zamontowano w domu modlitwy organy, które w 1826 roku poddano naprawie i renowacji.
Pierwszy nauczyciel ewangelicki Johann Gottlieb z Kościelnika przybył do Olszyny w 1742 roku za sprawą wstawiennictwa pastora Seligera, co mocno podniosło rangę olszyńskiej wspólnoty ewangelickiej. Rozrastająca się parafia potrzebowała większego cmentarza. W porozumieniu z proboszczem katolickim zdecydowano się na budowę wspólnego cmentarza przy Górze Dębowej, obok drogi do Krzewia Małego. Ewangelicy wydzierżawili od gminy katolickiej grunt i w czas adwentu 1830 roku nowy cmentarz został poświęcony przez pastora. Wierni z Grodnicy, z powodu znacznej odległości, poświęcili własny cmentarz i tylko zobowiązani byli wysyłać do Olszyny wóz po pastora.
Pastor Seliger zmarł 28 czerwca 1770 roku, a jego następcą został Abraham Efnert, urodzony w miejscowości Hussdorf, od 1764 roku wychowanek i pomocnik pastora Seligera. Po jego śmierci, od 1812 do 1850 roku parafią ewangelicką zarządzał Georg Wilhelm Richter.
W 1850 roku gmina reprezentowana przez patronów kościoła wybrała na pastora Oswalda Kadelbacha. Sprawował on posługę do 1888 roku, kiedy zmarł. Jego miejsce zajął pastor Ritter. Poprzez szybko rozwijający się przemysł i wzrost dobrobytu zwiększyła się ilość pieniędzy w kasie kościelnej. Konsekwencją było postanowienie budowy nowego kościoła. Stara bożnica z fryderykańskich czasów, poważnie uszkodzona po powodzi w 1888 roku, groziła zawaleniem. Zakupiono więc plac pod nowy kościół i 23 września 1895 roku położono kamień węgielny. Nie wykluczone, że pomysłodawcą budowy był właśnie pastor Kadelbach. Stara świątynia na tyle mocno wpisała się w olszyńską tradycję, że miejsce przy którym stała długo nazywane było Placem Kościelnym.
Zbigniew Madurowicz


Podziel się tymi informacjami