Parafia Ewangelicko-Augsburska w Lubaniu we współpracy z Oddziałem Śląskim Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków zorganizowała w dniach 4-6.09.2019 roku pierwszą edycję międzynarodowej konferencji naukowej pod nazwą Europejska Wspólnota Kultury (European Culture Commonwealth – EuCuComm). Głównym tematem były zagadnienia związane z kościołami granicznymi i ucieczkowymi na terenie Górnych Łużyc.

Konferencja EuCuComm 2019 miała na celu umożliwienie zrozumienia wzajemnych relacji pomiędzy wydarzeniami historyczno-społecznymi oraz sztuką, w tym architekturą, będącą ich odbiciem, poprzez przedstawienie różnych punktów widzenia na procesy kształtujące współczesne wyobrażenie o szeroko pojętym dziedzictwie kulturowym Europy.

Doskonałym przykładem przenikania się i uzupełniania wzajemnych relacji i wpływów na skalę europejską jest teren historycznego pogranicza Śląsko-Saksońsko-Czeskiego, w znaczącej mierze pokrywającego się z dzisiejszym układem granic polsko-czesko-niemieckich, oraz rozgrywające się na nim wydarzenia i ich odzwierciedlenie w sztuce. Kościoły graniczne i ucieczkowe, historia ich powstania i przekształceń są znakomitym przykładem wzajemnego sprzężenia relacji czynników materialnych i niematerialnych, mających wpływ na różny ich odbiór przez im współczesnych oraz dzisiejszych mieszkańców terenów pogranicza i Górnych Łużyc.

Trzydniowa konferencja rozpoczęła się na Zamku Czocha wykładem wprowadzającym ks. bpa Waldemara Pytla. Prelegent skoncentrował się na poszukiwaniu przyczyn powstawania kościołów granicznych i ucieczkowych  z punktu widzenia pojedynczych wiernych oraz całych wspólnot żyjących w XVII wieku. Biskup Pytel powiedział m.in.: wykład będzie się skupiał na teologicznym znaczeniu kościołów granicznych i kościołów ucieczkowych, a ściślej na ich znaczeniu duszpasterskim, a może nawet terapeutycznym, ponieważ każdy z tych obiektów wychodził naprzeciw niezwykle ważnym potrzebom duchowym mieszkańców pogranicza Śląsko-Saksońsko-Czeskiego.  Kwestię budowy ołtarzy bp Pytel rozwinął na gruncie Pisma Świętego. Powiedział: Pierwsza wzmianka o budowie ołtarza, podobnie jak tragiczna historia pierwszych braci, pochodzi z Księgi Rodzaju. Ołtarz ten założony został przez Noego po potopie i opuszczeniu arki. Dziękczynne całopalenie spotkało się z reakcją Boga, która ujęta została w słowach: „Już nigdy nie będę przeklinał ziemi z powodu człowieka, gdyż myśli serca ludzkiego są złe od młodości jego. Nie będę też już nigdy niszczył żadnej istoty żyjącej, jak to uczyniłem. Dopóki ziemia istnieć będzie, nie ustaną siew i żniwo, zimno i gorąco, lato i zima, dzień i noc” [1 Mż 8, 21-22]. (…) starotestamentowe ołtarze nie były wznoszone jedynie ze względu na swoją funkcję kultową. Były one również stawiane w miejscach Bożej interwencji, objawienia lub okazanej człowiekowi troski. Stąd wniosek, że realizowały one ludzką potrzebę wyznaczenia miejsca spotkania z Bogiem lub stworzenia obiektu, który swoją architekturą, wyposażeniem czy przeznaczeniem zaspokoi potrzebę utrzymywania duchowej łączności z Absolutem i wypełni życie pierwiastkiem sacrum. Biskup Pytel odniósł się następnie w tej kwestii do Nowego Testamentu. Powiedział: kres starotestamentowego rozumienia kultu nastaje wraz ze śmiercią i zmartwychwstaniem Zbawiciela, które są – w rozumieniu luteranizmu – całkowitą, ponadczasową i niepowtarzalną ofiarą. Biskup Pytel nawiązał do rozwijającej się na Śląsku Reformacji w kontekście głównego tematu konferencji: wittenberski reformator Marcin Luter kwestię kościoła podejmował w sposób następujący: „Dom Boży jest tam, gdzie dźwięczy Słowo Boże – obojętnie czy pod dachem, na moście czy pod gołym niebem (…), gdzie zaś Słowa Bożego nie ma, nie ma też Boga, choćby dom mu się wzniosło, nie wiem jak wielki.”